Nieuwe regels tegen greenwashing: een kleine stap in de groene richting

Geplaatst op 29-11-2022 - Categorie: Columns Wg Mondiale Drzheid - Auteur: Gerbrich Kozijn

De Europese Commissie heeft het afgelopen jaar voorstellen gedaan om duurzame en eerlijke handelsketens in Europa op verschillende vlakken te stimuleren. Zo kondigde zij in februari van dit jaar een voorstel aan voor een Europese Richtlijn voor maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO).[1] In potentie een prachtig raamwerk om handelsketens inzichtelijker, duurzamer en eerlijker te maken. In maart volgde een voorstel voor wetswijzigingen met als doel het ‘empoweren’ van consumenten voor de groene transitie.[2] Consumenten willen wel groen kiezen, maar weten niet goed te navigeren tussen alle duurzaamheidsclaims en zien door de bomen het bos niet meer. Een Europees voorstel moet hen helpen daadwerkelijk groene producten en diensten aan te kunnen schaffen. In een voorgaande column is al kritisch gekeken naar het Europese MVO-voorstel.[3] Deze column gaat in op het tweede Europese voorstel.

Achtergrond

Uit consumentenonderzoek blijkt dat mensen steeds vaker willen kiezen voor duurzame producten, maar niet weten of ze de informatie die bedrijven over hun producten geven kunnen vertrouwen.[4] Steeds meer bedrijven doen zogenaamde duurzaamheidsclaims door de duurzaamheid van hun producten in allerlei vormen, teksten, kleuren en afbeeldingen aan te prijzen. Termen als ‘milieuvriendelijk’ of ‘CO2-neutraal’ komen we regelmatig tegen in webshops en in advertenties. Maar je ziet claims ook subtieler dan in teksten; bijvoorbeeld met blije koeien en groene logo’s op verpakkingen. De vraag is of al deze claims wel kloppen, vaak houden ze een ons een mooier plaatje voor over de milieu-impact of duurzaamheidsvoordelen en kan er sprake zijn van greenwashing. Europa wil consumenten gaan helpen in hun groene zoektocht, met nieuwe en strengere regels voor het doen van duurzaamheidsclaims. En daarbij ook de aanpak van misleiding verbeteren. Hiervoor is de Europese Commissie met een Richtlijnvoorstel gekomen.

Bredere context

Het voorstel is een van de initiatieven van de Commissie in de New Consumer Agenda[5] uit november 2020 en het Circular Economy Action Plan uit maart 2020.[6] De Commissie wil de positie van consumenten versterken door allereerst te gaan voor het promoten van kostenbesparende initiatieven, door in te zetten op een langere levensduur van producten, onder meer door reparatie meer te faciliteren.

Daarnaast wil de Commissie consumenten beschermen tegen greenwashing.

Wat gaat er veranderen?

Het voorstel beoogt twee bestaande Richtlijnen te wijzigen: de Richtlijn oneerlijke handelspraktijken[7] en de Consumentenrichtlijn.[8] Beide Richtlijnen zijn nu in Nederland opgenomen in boek 6 van het Burgerlijk Wetboek. Ze beogen kort gezegd juiste en duidelijke informatie rondom de verkoop van producten en diensten. Ik zal een paar belangrijke wijzigingen beschrijven.

De Consumentenrichtlijn wordt zodanig veranderd dat er meer informatieverplichtingen komen over duurzaamheid voor bedrijven wanneer zij hun producten en diensten aanprijzen. Dit ziet met name op informatie over levensduur, garantie en reparatie van producten.[9]

In de Richtlijn oneerlijke handelspraktijken wordt een ‘milieuclaim’ nu expliciet onderdeel van de wetgeving. Eerder was dit al wel in guidance van de Commissie beschreven, maar nu krijgt het een echte plek in de Richtlijn. Een belangrijke wijziging betreft het verbod op het geven van misleidende (o.a. onjuiste, vage of ontbrekende) informatie over duurzaamheidskenmerken van een product.[10] Dit geldt ook voor informatie over de sociale impact. Voor het eerst krijgen ook sociale en ethische claims een plek in de Richtlijn.[11] Ook mag een bedrijf niet zomaar een uiting doen over toekomstige milieudoelstellingen zonder duidelijke, objectieve en verifieerbare commitments en doelen en zonder onafhankelijke monitoring.[12] Een behoorlijke uitdaging voor bedrijven die zomaar roepen in 2030 klimaatneutraal of zero-waste te zijn. Verder beoogt de Commissie de lat voor keurmerken te verhogen: een bedrijf mag alleen nog maar een duurzaamheidslabel tonen als dit gebaseerd is op certificering of opgericht door een publieke instantie.[13] Een willekeurig groen bedrijfslogo op de markt brengen zou dan niet meer mogen.

Dit voorstel wordt nog verder uit onderhandeld en is daarom nog aan wijzigingen onderhevig.

Helpen de nieuwe regels bij toezicht en handhaving?

De regels om greenwashing aan te pakken worden gehandhaafd door consumententoezichthouders.[14] Hoewel Europese toezichthouders oneerlijke handelspraktijken al inzetten bij de aanpak van misleidende duurzaamheidsclaims, zullen de verschillende expliciete bepalingen wel bijdragen aan een stevigere aanpak van greenwashing. Zo zullen toezichthouders op dit moment misschien niet zo snel geneigd zijn toekomstige groene beloftes aan te pakken, nu dit nog niet als verbod is opgenomen. In zijn geheel zullen de bepalingen toezichthouders meer houvast geven wanneer zij duurzaamheidsclaims willen aanpakken. Verder helpen de regels te concretiseren waar de grenzen van de wet liggen,

Draagt het bij aan verduurzaming?

Of het consumenten ook helpt bij het maken van keuzes voor duurzame producten, valt te bezien. Dit zal alleen het geval zijn als bedrijven door de nieuwe regels wakker worden gemaakt en alleen nog maar duurzaamheidsclaims gebruiken die helemaal kloppen. Pas dan wordt het kaf van het koren gescheiden en zullen consumenten richting de echt duurzame producten gaan. Helaas blijkt uit onderzoek dat een steeds groter wordend, maar wel nog maar een klein percentage van consumenten daadwerkelijk gaat voor duurzaamheid; het grootste deel kiest toch voor de laagste prijs. Geef ze eens ongelijk, vooral in de huidige tijd van inflatie en torenhoge energierekeningen. Juist daarom is het belangrijk dat bedrijven echt duurzame en ‘toekomstproof’ producten maken, die geen negatieve (of minimale) impact hebben op het milieu. Daarnaast moeten deze producten net zo betaalbaar worden als hun vervuilende tegenpolen. Regels tegen greenwashing kunnen wel helpen, maar worden pas echt nuttig als producten echt duurzaam zijn en bedrijven hun duurzaamheidsprestaties waarheidsgetrouw presenteren. De regels die betere informatie over levensduur voorzien, door reparatie en garantie beter uit te leggen, zijn vooral nuttig voor consumenten die intrinsiek gemotiveerd zijn minder te consumeren en tijd te steken in het vergelijken van informatie en duurzame producten. Beter zou zijn wanneer bedrijven hun producten al zodanig ontwerpen dat ze langer meegaan én dat er strikte eisen komen waar producten aan moeten voldoen op het gebied van duurzaamheid.

Meer plannen binnen het Circular Economy Action Plan

Gelukkig komt de Commissie later ook nog met aanvullende voorstellen die voor bepaalde producten strengere eisen stellen aan het onderbouwen van duurzaamheid, aan de hand van een Product Environmental Footprint met het Green Claims Initiative.[15] Dit sluit aan op het hierboven beschreven voorstel, maar gaat verder dan regels tegen misleiding vanwege het verplichtende karakter voor onderbouwing. Een initiatief dat meer aan de kern van verduurzaming ligt is de Ecodesign for Sustainable Products Regulation ter vervanging van de huidige Ecodesign Richtlijn, dat in maart 2022 is gepubliceerd. Het doel van deze Verordening is het verbeteren van de circulariteit, energieverbruik en -prestaties en andere duurzaamheidsaspecten. Naast energieproducten zal de scope uitgebreid worden naar vrijwel alle fysieke producten. Daarnaast wordt onder meer een Digitaal Paspoort geïntroduceerd, die moet voorzien in informatie over milieuaspecten van producten, om onder meer de repareerbaarheid en recycling te faciliteren.[16] De Ecodesign for Sustainable Products Regulation is momenteel nog in onderhandeling, en het Green Claims Initiative wordt in 2023 verwacht. Het is dus nog afwachten hoe ver dit laatste voorstel zal gaan.

Gerbrich Kozijn, Autoriteit Consument & Markt en lid van de VMR Werkgroep Mondiale Duurzaamheid

-------------------------------------------------------------------

[1] Voorstel voor wijzigingen van twee Richtlijnen, te vinden via https://ec.europa.eu/info/publications/proposal-directive-corporate-sustainable-due-diligence-and-annex_en

[2] Voorstel te vinden via https://ec.europa.eu/info/publications/proposal-empowering-consumer-green-transition-and-annex_en.

[3] J. Bazelmans, 5 april 2022, https://www.milieurecht.nl/nieuws/voorstel-europese-corporate-sustainability-due-diligence-directive-niet-in-lijn-met-internationale-normen-en-nederlands-imvo-beleid

[4] Sustainability trends study: How businesses can grow (simon-kucher.com)

[5] COM(2020)696 final, 13 November 2020, te vinden via EUR-Lex - 52020DC0696 - EN - EUR-Lex (europa.eu)

[6] COM(2020)98 final, 11 maart 2020, te vinden via EUR-Lex - 52020DC0098 - EN - EUR-Lex (europa.eu).

[7] Richtlijn 2005/29/EC.

[8] Richtlijn 2001/83/EU.

[9] Nieuwe onderdelen in artikelen 5 en 6 van Richtlijn 2011/83/EU.

[10] Nieuw artikel 6, paragraaf 1 onder b van Richtlijn 2005/29/EC.