Op 22 juni 2021 organiseerde de VMR een webinar over Zorgvuldigheid voor mens en milieu bij internationaal ondernemen. Tijdens het webinar werd een overzicht gegeven van de ontwikkeling van due diligence regels inzake mensenrechten, milieu en klimaat voor bedrijven die internationaal ondernemen. Dit blog geeft een update over recente wetgevingsontwikkelingen op zowel nationaal, EU als VN-niveau.
VN verdrag (UN Binding Treaty on Transnational Corporations and Human Rights).
Van 25- 29 oktober 2021 vond in Genève de 7e onderhandelingsronde plaats voor een VN Verdrag voor bedrijven en mensenrechten [Zie over dit verdrag BLOG]. Inmiddels zijn we bij de derde draft van het verdrag aanbeland.
Je zou verwachten dat de EU-delegatie dit moment aangrijpt en een actieve en progressieve rol speelt tijdens deze onderhandelingen. De Europese Commissie bereidt momenteel immers zelf een wetsontwerp voor waarin bedrijven worden verplicht risico's op mensenrechtenschendingen en milieu-en klimaatschade in hun wereldwijde ketens aan te pakken. Helaas onderhandelt de EU in Genève nog steeds niet mee. De strategie is om eerst met eigen EU-wetgeving te komen. Wat de EU wel deed was opmerkingen maken ten aanzien van de voorgestelde verdragsartikelen waarbij voortdurend werd benadrukt dat de EU niet meeonderhandelt. Het werd op een gegeven moment een nogal beschamende toestand.
Nog beschamender was de rol van de Verenigde Staten. Na zeven jaar het proces van de VN te hebben genegeerd, waren de VS er dit jaar in Genève vooral bij om andere landen op te roepen deel te nemen aan een alternatief proces: een framework conventie. Dit in plaats van een bindend verdrag. Een grote stap terug. Landen als Brazilië en China wisten niet hoe snel ze zich hierbij aan moesten sluiten. Een grote groep van vooral Global South-lidstaten bleef bij de boodschap dat de huidige tekst een goede basis is voor verdere onderhandeling. Overigens hield ook Nederland zich muisstil in Genève, evenals de meeste andere EU-lidstaten. Nederland wenst alleen in EU-verband mee te onderhandelen.
EU-wetgeving (Sustainable Corporate Governance Directive)
In april 2020 kondigde EU Commissaris Reynders een EU-voorstel aan voor een Sustainable Corporate Governance Directive. Reynders heeft aangegeven hierbij te kijken naar IMVO-wetgeving in EU-lidstaten, zoals onder andere naar de Franse en Duitse wet. In maart 2021 is onder leiding van Europarlementariër Wolters een resolutie gepubliceerd met aanbevelingen aan de Commissie voor zo’n EU-wet. Al voor de zomer zou de Commissie met een voorstel komen, maar dit is er nog steeds niet. De verwachting is dat het voorstel 8 december a.s. wordt gepubliceerd. Ook daarna zal het nog jaren duren voordat een voorstel in werking treedt.
Nationale wetgeving (2 trajecten)
In Nederland lopen er twee trajecten voor IMVO-wetgeving: 1) bouwstenen van het ministerie BHOS en 2) een initiatiefwetsvoorstel.
Over de bouwstenen van het ministerie kunnen we kort zijn. Ook hier vindt veel vertraging plaats. De bouwstenen zijn voor de zomer in concept naar de Tweede Kamer gestuurd en het wachten is nu op de definitieve versie, naar aanleiding van het advies van de SER van 14 oktober 2021. Dit advies is volledig gericht op het gebruik van de bouwstenen als input voor EU-wetgeving en wordt 2 december a.s. in de Kamer besproken. Minister de Bruine (BHOS) wil de bouwstenen inzetten als input voor een Europese wet. Dat EU-voorstel is -als het goed is- al bijna gereed dus hoeveel impact de Nederlandse bouwstenen nog gaan hebben op het Europese proces, is de vraag.
Rest ons nog traject 2: Het initiatiefwetsvoorstel van vier politieke partijen (CU, GL, SP, PvdA). Dit wetsvoorstel is in maart 2021 bij de Tweede Kamer ingediend en het wachten is totdat het voorstel geagendeerd wordt in Kamer.
Bedrijvenlobby
Een ander obstakel is de bedrijvenlobby. Uit recente onderzoeken (hier en hier) blijkt dat verschillende bedrijven en hun belangenorganisaties in Nederland lobbyen tegen nationale wetgeving en pleiten voor Europese regels terwijl ze in Europa juist lobbyen tegen een Europese wet of proberen de toekomstige Europese regels sterk af te zwakken.
Politieke wil als belangrijkste ingrediënt
Vooropgesteld, een wereldwijd regime op VN-niveau waarin bedrijven verantwoording voor hun handelen moeten afleggen en aansprakelijk kunnen worden gesteld voor misstanden is het meest effectief. Immers het gaat om mondiale handelsketens. Daar zijn we echter nog lang niet. De Nederlandse politieke focus is vooral gericht op een Europese IMVO-wet. De Europese Commissie bereidt zo’n wet voor en kijkt daarbij naar al bestaande nationale IMVO-wetgeving in de lidstaten. Hoe ambitieuzer nationale wetten zijn, hoe ambitieuzer een Europese wet zal zijn en des te meer draagvlak een dergelijke wet zal hebben. Hetzelfde geldt voor het VN-verdrag. Zolang je daar als EU en Nederland niet aan de onderhandelingstafel zit om het verdrag te maken, heb je weinig invloed. Nationale, EU- en internationale wetgeving moeten elkaar versterken en aanvullen om de mensenrechten, het milieu en klimaat te beschermen. Zowel Nederland als de EU laten een cruciale kans liggen om IMVO-wetgeving wereldwijd te harmoniseren.
Auteur: Janneke Bazelmans is lid van de werkgroep Mondiale duurzaamheid en recht en werkzaam bij Milieudefensie waar zij zich focust op corporate accountability.
Zij schrijft op persoonlijke titel.