Het Nederlands strafrecht kent nog geen procedures die draaien om greenwashing, maar daar zou verandering in kunnen komen. De London School of Economics constateerde vorig jaar een trend van rechtszaken die draaien om onjuiste uitlatingen van bedrijven over klimaat- en duurzaamheidsbeleid.[1] Dergelijke procedures vinden vooralsnog voornamelijk buiten het domein van het strafrecht plaats, bijvoorbeeld in het privaat- of bestuursrecht.[2] In het buitenland vinden echter ook al strafrechtelijke onderzoeken naar duurzaamheidsclaims van bedrijven plaats. De Nederlandse greenwashing-zaken zijn echter allemaal niet-strafrechtelijk. In deze bijdrage bespreek ik deze niet-strafrechtelijke Nederlandse zaken en buitenlandse strafrechtelijke zaken, en werp ik een blik vooruit.
De eerste Nederlandse greenwashing-procedures vinden buiten het strafrecht plaats. Zo concludeerde de Reclame Code Commissie in april 2022 dat KLM in strijd met de Milieu Reclame Code handelde. Deze zaak ging over commercials waarin de luchtvaartmaatschappij stelde dat CO2-neutraal vliegen mogelijk is voor consumenten die tijdens hun boeking door middel van een donatie hun uitstoot compenseren. De Reclame Code Commissie oordeelde dat KLM de juistheid daarvan onvoldoende kon onderbouwen.[3] Ook andere Nederlandse autoriteiten zijn bezig met de bestrijding van greenwashing, waaronder de ACM[4] en de AFM.[5] Greenwashing zou in Nederland ook een privaatrechtelijk antwoord kunnen krijgen, bijvoorbeeld op grond van dwaling en de onrechtmatige daad.[6]
In het buitenland zijn de eerste strafzaken die draaien om greenwashing inmiddels gestart. Het bekendste recente voorbeeld daarvan is een Duits onderzoek naar DWS, een dochteronderneming van Deutsche Bank. In mei 2022 viel de Duitse politie binnen bij kantoren van het bedrijf in Frankfurt. Aanleiding voor het onderzoek waren uitlatingen van een asset manager van de bank. Hij had in de media beweerd dat bepaalde financiële producten van DWS werden gepresenteerd als groener en duurzamer dan zij in werkelijkheid zijn. Dit leidde tot een strafrechtelijk onderzoek waarin het Duitse Openbaar Ministerie stelde bewijs te hebben gevonden van frauduleuze handelingen.[7] Een andere strafrechtelijke greenwashing-procedure is aanhangig in de Amerikaanse staat Massachusetts. Sinds 2019 loopt daar onderzoek van de attorney general naar ExxonMobil. Volgens de aanklager gaf het bedrijf onjuiste informatie aan investeerders over de risico’s van klimaatverandering.[8]
Hoewel in Nederland nog geen strafrechtelijke onderzoeken naar uitlatingen over duurzaamheidsbeleid bekend zijn, biedt het Nederlands strafrecht wel mogelijkheden voor dit soort onderzoeken. Misleidende duurzaamheidsclaims kunnen onder bepaalde omstandigheden bijvoorbeeld vallen binnen de reikwijdte van algemene strafbepalingen, zoals valsheid in geschrift (artikel 225 Sr) of oplichting (artikel 326 Sr). Mochten dergelijke claims in een jaarrekening staan, dan zouden ook de strafbepalingen daaromtrent, zoals artikel 336 Sr, in beeld kunnen komen. Het is bovendien aannemelijk dat bijzonderstrafrechtelijke grondslagen zullen ontstaan voor de vervolging van greenwashing. Zo kwam de Europese Commissie vorige maand met een voorstel voor criteria tegen greenwashing.[9] Het zou goed kunnen dat deze criteria in een Nederlandse administratieve wet belanden die op grond van de Wet op de economische delicten kan worden gehandhaafd.
De kans is groot dat het aantal greenwashing-zaken in de Nederlandse rechtsorde toeneemt. De bovenstaande ontwikkelingen laten immers zien dat greenwashing steeds hoger op de agenda’s van overheidsorganen en maatschappelijke organisaties staat. Bovendien worden dit soort zaken aannemelijker, omdat bedrijven steeds meer aan communicatie over hun duurzaamheidsbeleid doen. Dit komt door de toegenomen maatschappelijke vraag naar dit soort informatievoorziening, maar ook door een toename aan juridische verplichtingen daartoe, zoals op basis van de Corporate Sustainability Reporting Directive. Naar mate bedrijven meer over hun duurzaamheidsbeleid communiceren, lijkt de kans logischerwijs groter dat daar ook weleens onjuiste communicatie tussen zit. Uit onderzoek in opdracht van de Europese Commissie blijkt zelfs dat 42 procent van de groene claims op websites overdreven, onjuist of misleidend is.[10]
Het is echter de vraag of deze toename aan greenwashing-zaken ook binnen het strafrecht merkbaar zal zijn. Ten eerste staat de aanpak van milieugerelateerde feiten van oudsher vrij laag op de Nederlandse prioriteitenlijst. Daarnaast is het, mede daardoor, aannemelijk dat het OM de handhaving van greenwashing zal overlaten aan andere bestuursorganen, zeker nu deze zich hierin uitgesproken hebben opgesteld. De AFM verklaarde vorige maand bijvoorbeeld bereid te zijn om te straffen als bedrijven onjuist rapporteren over hun klimaatimpact.[11] Bestuursorganen als de ACM en de AFM zouden verder door hun specialistische kennis in bepaalde gevallen beter in staat kunnen zijn om zo’n zaak te behandelen dan het OM. Als duurzaamheidsclaims van bedrijven juridische grenzen overgaan, dan zal in veel gevallen het privaatrecht, bestuursrecht of een procedure bij de Reclame Code Commissie soelaas kunnen bieden.
Anderzijds heeft de Nederlandse overheid zich voorgenomen om meer te doen aan de strafrechtelijke handhaving van milieufeiten, wat de kans op een strafrechtelijke greenwashing-zaak vergroot.[12] Bovendien zou de inzet van het strafrecht in ernstige gevallen gerechtvaardigd kunnen zijn, zeker gezien het belang van correcte informatie over het duurzaamheidsbeleid van bedrijven. Overheden zijn bijvoorbeeld voor hun klimaatbeleid gedeeltelijk afhankelijk van de informatie die zij van bedrijven krijgen. Het kan het nationale klimaatbeleid ondermijnen als bedrijven onjuiste informatie verspreiden. Daarnaast willen consumenten steeds vaker hun keuzes afstemmen op de uitstoot die met bepaalde producten en diensten gemoeid is.[13] Onjuiste informatie kan hen misleiden en zo leiden tot oneerlijke concurrentie. In ernstige gevallen, bijvoorbeeld als sprake is van aanzienlijke en moedwillige valsheden in belangrijke communicatie, zou het niet verbazen als een officier van justitie beslist om de handschoen op te pakken.[14]
Sjoerd Lopik is advocaat bij Allen & Overy LLP te Amsterdam en buitenpromovendus bij het Instituut voor Strafrecht & Criminologie van de Universiteit Leiden. Zijn promotieonderzoek gaat over de rol van het strafrecht binnen het juridische antwoord op klimaatverandering.
----------------
[1] J. Setzer & C. Higham, Global trends in climate litigation: 2022 snapshot, London School of Economics, juni 2022, p. 4 en 39-40.
[2] Voor voorbeelden uit het Verenigd Koninkrijk, zie J. Ungoed-Thomas, ‘Greenwashing’ firms face steep new UK fines for misleading claims’, The Guardian, 19 februari 2023.
[3] Reclame Code Commissie 8 april 2022, 2021/00553.
[4] Zie bijvoorbeeld Autoriteit Consument & Markt, ACM vervolgt actie tegen misleidende duurzaamheidsclaims in de energiesector, 25 januari 2022.
[5] Autoriteit Financiële Markten, AFM pleit voor meer eenduidigheid en uitvoerbaarheid van internationale standaarden voor duurzaamheidsverslaggeving, 16 augustus 2022.
[6] J.E.S. Hamster, ‘Vijftig tinten groen – de vele civiele kleuren van greenwashing’, NTBR 2022/49.
[7] ‘German police raid DWS and Deutsche Bank over greenwashing allegations’, The Financial Times, 21 mei 2022.
[8] Voor een overzicht van de stukken in deze procedure, zie climatecasechart.com/case/commonwealth-v-exxon-mobil-corp.
[9] Proposal for a Directive on substantiation and communication of explicit environmental claims (Green Claims Directive), COM(2023) 166 final, 2023/0085 (COD), 22 maart 2023. Zie ook recentelijk voor deze website G. Kozijn, ‘Nieuwe regels tegen greenwashing: een kleine stap in de groene richting’, VMR 29 november 2022.
[10] Europese Commissie, Screening of websites for ‘greenwashing': half of green claims lack evidence, 28 januari 2021. Zie ook J. Mol, 'Klimaatrecht is net zo essentieel als het bouwen van windmolens', Het Financieele Dagblad, 26 maart 2023.
[11] M. Pols & E. van der Schoot, ‘AFM maant bedrijven over duurzame verslaggeving en wil kunnen straffen’, Het Financieele Dagblad, 30 maart 2023.
[12] Coalitieakkoord 'Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst', 15 december 2021, p. 11. Zie ook Overzicht opvolging aanbevelingen commissie Van Aartsen, 8 juli 2022.
[13] G. Kozijn, ‘Nieuwe regels tegen greenwashing: een kleine stap in de groene richting’, VMR 29 november 2022 en I. Ioannou, G. Kassinis, en G. Papagiannakis, ‘How Greenwashing Affects the Bottom Line’, Harvard Business Review, 21 juli 2022.
[14] Zie voor de keuze tussen het bestuurs- en strafrecht verder J.H. Crijns, ‘Vervolging en berechting’, in: F.G.H. Kristen e.a. (red.), Bijzonder strafrecht: Strafrechtelijke handhaving van sociaal-economisch en fiscaal recht in Nederland, Den Haag: Boom juridisch 2019, p. 625-628.