Op 1 juni 2023 heeft de Europese Commissie (EC) richtsnoeren gepubliceerd die belangrijk zijn voor verduurzaming van handelsketens. Ze bevatten namelijk een hoofdstuk over mededinging en duurzaamheid.[1]
Afspraken tussen bedrijven met als doel verduurzaming vond de Autoriteit Consument en Markt (ACM) in het verleden in een aantal gevallen strijdig met het mededingingsrecht. Bekend is het oordeel van de ACM over de ‘Kip van Morgen’ in 2015.[2] De toenmalige afspraken beperkten het aanbod van kip in supermarkten. Kort gezegd werd volgens de ACM niet voldaan aan een van de voorwaarden om in aanmerking te komen voor een uitzondering op het kartelverbod, namelijk dat de voordelen voor de consument groter zijn dan de nadelen, zoals minder keuzemogelijkheden en een hogere kostprijs. In Nederland is sindsdien een ontwikkeling gaande richting meer ruimte voor duurzaamheidsafspraken, waarbij verduurzaming ook als voordeel voor de consument kan worden beschouwd. De Leidraad Duurzaamheidsafspraken, die de ACM in 2021 heeft gepubliceerd, is echter nog steeds een concept.[3] Ook de behandeling van het in 2019 bij de Tweede Kamer ingediende wetsvoorstel Ruimte voor duurzaamheidsinitiatieven is aangehouden.[4] Het wachten was op de richtsnoeren van de Europese Commissie.
De uitzondering in dit kader zijn duurzaamheidsafspraken tussen landbouwproducenten. Voor die categorie biedt artikel 210bis van de GMO-verordening (1308/2013) sinds 2021 de mogelijkheid tot derogatie van art. 101 VWEU, het kartelverbod.[5] De concept richtsnoeren over de toepassing van dit artikel zijn in consultatie geweest. De definitieve richtsnoeren moeten uiterlijk op 8 december 2023 zijn vastgesteld.[6]
In de onlangs gepubliceerde richtsnoeren is aangegeven welke ruimte er meer algemeen volgens de EC in het mededingingsrecht is voor duurzaamheidsafspraken. Paragraaf 9.4.3.3. beschrijft onder meer met welke voordelen rekening mag worden gehouden bij het bepalen van de negatieve en positieve effecten van duurzaamheidsafspraken op de consument.[7] Dit kunnen ook collectieve voordelen zijn, die een groep consumenten ten goede komen, zoals schonere lucht. Voordelen voor een andere groep burgers dan de groep consumenten die de nadelen van de afspraken ondervindt mogen volgens de EC niet meewegen. De EC geeft daarbij als voorbeeld afspraken over duurzamere katoen. De voordelen zijn in dat geval voor mensen in de regio waar katoen wordt geproduceerd en de nadelen voor de consumenten die een hogere prijs moeten betalen. Naar mijn mening gaat de EC voorbij aan de collectieve, mondiale, voordelen van bijvoorbeeld het tegengaan van waterschaarste. Op dit punt vind ik dat de richtsnoeren nog onvoldoende ruimte bieden. Hierover valt meer te zeggen dan binnen deze column past.
De ACM bekijkt op dit moment ‘of er ruimte zit tussen de huidige concept-leidraad van de ACM en de richtsnoeren van de Europese Commissie. Die ruimte zal zo veel mogelijk worden opgelost door gebruik te gaan maken van de prioriteringsbevoegdheden van de ACM. De ACM verwacht na de zomer hierover meer te kunnen berichten.’[8] Kortom, wordt vervolgd.
Auteur: Marga Robesin, geassocieerd medewerker Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law, Universiteit Utrecht en lid van de VMR-werkgroep Mondiale duurzaamheid en recht.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[1] https://competition-policy.ec.europa.eu/system/files/2023-06/2023_revised_horizontal_guidelines_en_0.pdf. De richtsnoeren horen bij de nieuwe Groepsvrijstellingsverordeningen Onderzoek & Ontwikkeling en Specialisatie. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_2990
[2] https://www.acm.nl/nl/publicaties/publicatie/13758/Analyse-ACM-van-duurzaamheidsafspraken-Kip-van-Morgen; https://milieurecht-site.e-captain.nl/nieuws/duurzame-handel-stuit-op-mededingsrecht
[3] https://www.acm.nl/nl/publicaties/2e-concept-leidraad-duurzaamheidsafspraken-mogelijkheden-binnen-het-mededingingsrecht
[4] Tweede Kamer, vergaderjaar 2021–2022, 35 247, nr. 10 https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/wetsvoorstellen/detail?id=2019Z14708&dossier=35247 ; Zie ook https://www.milieurecht.nl/nieuws/wetsvoorstel-ruimte-duurzaamheidsinitiatieven
[5] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02013R1308-20230101 Zie ook: https://www.acm.nl/nl/publicaties/veel-ketenafspraken-over-duurzame-productie-landbouw-zijn-toegestaan Zie ook: Baayen, R.P., W.H.M. Baltussen, A. Beldman, M. van Galen, R. Jongeneel, K. Logatcheva, H. Schebesta, Schrijver, 2023. Duurzaamheidsafspraken in de landbouw; Horizontale en verticale overeenkomsten in de landbouw ten behoeve van natuur, milieu, klimaat, dierenwelzijn en het verdienvermogen van de agrarisch ondernemer. Wageningen, Wageningen Environmental Research, Rapport 3239.
[6] Commission Guidelines on the application of the derogation from Article 101 TFEU for sustainability agreements of agricultural producers pursuant to Article 210(a) of Regulation 1308/2013. Brussels, EC, 10 January 2023. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_102
[7] https://competition-policy.ec.europa.eu/system/files/2023-06/2023_revised_horizontal_guidelines_en_0.pdf, p. 159 en verder.
[8] https://www.acm.nl/nl/publicaties/europese-commissie-publiceert-nieuwe-richtsnoeren-over-mededinging-en-duurzaamheid Zie voor de reactie van de ACM op het voorstel voor de richtsnoeren in 2022: https://www.acm.nl/nl/publicaties/bedrijven-kunnen-meer-duurzaamheidsafspraken-maken-door-voorstel-europese-commissie