Kennis­netwerk voor milieu-, water- en natuur­beschermings­recht 

Het is opmerkelijk dat wanneer de overheid strengere milieuregels wil invoeren, het verweer vanuit de partijen die daarmee te maken krijgen al snel is dat dit alleen zal leiden tot verplaatsingseffecten, waar het milieu, en de gezondheid van mensen, flora en fauna, niets mee opschieten. Opvallend genoeg wordt het risico op verplaatsingseffecten nooit gehoord wanneer het bijvoorbeeld gaat om het bestrijden van cocaïnesmokkel via de Nederlandse zeehavens. Een goed voorbeeld van hoe aanscherping van de regels in één land weliswaar kan leiden tot verplaatsingseffecten, maar tegelijk ook een ontwikkeling in gang kan zetten, is de export van zogenoemde African quality fuels.[1] Daarbij gaat het om benzine en diesel van lage kwaliteit, waarin eveneens schadelijke stoffen werden aangetroffen, die in forse hoeveelheden vanuit Nederland werden geëxporteerd naar West-Afrikaanse landen. In april 2023 besloot de Inspectie Leefomgeving en Transport, nadat overleg met de sector vruchteloos was gebleken, tot een exportverbod. De basis daarvan was de in de Wet Milieubeheer opgenomen zorgplicht. Twee oliebedrijven spanden daartegen een rechtszaak aan, met als belangrijk argument dat andere landen de handel dan zouden overnemen. Het tegenargument was dat Nederland een van de grootste exporteurs was en verplaatsing nog niet zo eenvoudig zou zijn. De rechter stelde de overheid in het gelijk.[2] Deed zich dat verschuivingseffect voor? De cijfers wezen initieel inderdaad op een sterke groei van de export van laagwaardige brandstof vanuit de haven van Antwerpen, waarbij moet worden aangetekend dat België ook voor het Nederlandse verbod al een belangrijk exportland was.[3] In mei 2024 besloot ook België echter tot aanscherping van de kwaliteitsnormen.[4] Het Nederlandse initiatief was dan ook een belangrijke en moedige stap, met een zekere ‘olievlekwerking’. Hopelijk volgen er meer.

Auteur: 

Toine Spapens,Tilburg University en lid van de VMR werkgroep milieucriminaliteit

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[1] M. Gueniat, M. Harjono, A. Missbach en G-V. Viredaz, Dirty diesel, Public Eye, 2016.

[2] Rechtbank Den Haag, 27 januari 2023, ECLI:NL:RBDHA:2023:740.

[3] Gueniat et al. 2016; M. Ansah, S. Vanden Bussche en B. Logger, Op naar een schoon Accra, De Groene Amsterdammer, 17 januari 2024.

[4] Koninklijk besluit houdende de kwaliteitsvermelding en de kwaliteitsvereisten van benzine en diesel bestemd voor uitvoer naar landen die geen lid zijn van de Europese Unie of de Europese Economische Ruimte, 15 mei 2024.