Voorjaar 2025, de zon neemt in kracht toe. Het voorjaar betekent ook: gele, want met het onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat doodgespoten, stukken land. Zo maken boeren hun weilanden en akkers klaar voor het inzaaien van een nieuw gewas. Een typisch voorbeeld is een stuk land waar nu gras groeit en waar komend seizoen het groenvoedergewas snijmaïs gezaaid wordt. De graszode wordt gedood met het gif, waarna de oude zode wordt ondergewerkt en het maïszaad kan gezaaid.
Dit had niet zo hoeven zijn. De vorige landbouwminister, Piet Adema, wilde het gebruik van het middel met ingang van dit jaar te verbieden. Dat verbod was ingegeven door zorgen over de schadelijke effecten van het middel op de menselijke gezondheid, vooral het ontstaan van de ziekte van Parkinson. Nederland had er dan anders uitgezien. Boeren hadden dit voorjaar het land mechanisch klaar moeten maken, eventueel aangevuld met het gebruik van andere, hopelijk minder schadelijke middelen. Dit zou een enorme verandering zijn geweest, omdat glyfosaat een zeer populair middel is. Maar de huidige landbouwminister Femke Wiersma heeft besloten glyfosaat tóch niet te verbieden. Ze wil meer onderzoek naar de schadelijke effecten op de menselijke gezondheid. Over de nadelige effecten op de biodiversiteit, vooral op het waterleven, is minder te horen.
Onderzoeksinstituut RIVM is bezig met een onderzoek naar de oorzakelijke relatie tussen glyfosaatgebruik en de ziekte van Parkinson. De minister moet de Eerste Kamer elk half jaar informeren over de voortgang van het onderzoek. De eerste update volgt komende maand. Een onaf, uitdagend empirisch onderzoek naar iets gevoeligs leent zich niet voor het doen van voorlopige uitspraken. Kortom, we gaan nog vaak horen: ‘we zijn er mee bezig’.
Parkinson treft vooral ouderen. Glyfosaat kan ook veel eerder schade aanrichten, al bij de ontwikkeling van de foetus. Dit is een minder bekend geluid. De economen Mateus Dias, Rudi Rocha en Rodrigo Soares kwamen in 2023 met harde conclusies op basis van een grote steekproef buiten het lab.1 Zij keken naar een sterke toename in het gebruik van glyfosaat voor de sojateelt in Brazilië tussen 2000 en 2010 na toestemming voor gebruik van genetisch gemodificeerde (‘Round-Up Ready’) zaden. Zij gebruikten blootstelling via drinkwater. Ze onderzochten effecten op mensen die stroomafwaarts wonen van gebieden met veel glyfosaat gebruik. Zij vonden een duidelijk en substantieel negatief effect op zuigelingensterfte, bijna één extra sterfgeval per duizend levendgeborenen.
Natuurlijk, elke economische activiteit levert schade op voor milieu en gezondheid. In dit geval lijken de effecten zo groot en wijdverspreid dat die de korte-termijn voordelen van gebruik van glyfosaat overtreffen. Deze verschuivingen tussen wat legaal en illegaal is zijn uniek voor het domein van de milieucriminaliteit. Dit zien we bijna niet op het gebied van de veelvoorkomende criminaliteit. Er zijn geen discussies over het illegale karakter van een woninginbraak, bijvoorbeeld. Nieuwe milieuregels kunnen levensreddend en gezondheidsverhogend zijn. Boeren zónder glyfosaat ligt in het verschiet.
Auteur: Ben Vollaard, Tilburg School of Economics and Management en lid van de VMR Werkgroep Milieucriminaliteit
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. Mateus Dias, Rudi Rocha, Rodrigo R Soares, 'Down the River: Glyphosate Use in Agriculture and Birth Outcomes of Surrounding Populations', The Review of Economic Studies, Volume 90, Issue 6, November 2023, Pages 2943–2981
Met dank aan:
Kleverlaan 11
2023 JC HAARLEM
Postbus 2028
2002 CA HAARLEM