Inleiding
De Europese Verordening ontbossingsvrije producten (EUDR)[1] heeft tot doel ontbossing te verminderen. Vanaf eind 2024 zou voor een reeks producten die in de EU op de markt worden gebracht moeten worden aangetoond dat ze niet voor ontbossing zorgden. Onder druk van een aantal handelspartners en lidstaten stelde de Europese Commissie echter voor om die verplichting pas na een jaar in te laten gaan.[2] De Raad stemde daar al mee in.[3] Het is nu nog aan het Europees Parlement om te beslissen of men het met het uitstel eens is.
In een VMR-blog werd gesteld dat het voorgestelde uitstel ‘evident uiterst teleurstellend’ zou zijn maar begrijpelijk in verband met de rechtszekerheid. [4] Gezien de hoogte van de urgentie om ontbossing tegen te gaan en de geringe voordelen van een jaar uitstel acht ik instemmen met het voorgestelde uitstel onverstandig en kortzichtig.
What’s another year?
Gezonde bossen helpen tegen klimaatverandering en zijn goed voor de biodiversiteit. Omdat ontbossing en bosdegradatie alsmaar toenamen werd in 2014 via de New York Declaration on Forests afgesproken dat ontbossing in 2020 zou moeten worden gehalveerd en in 2030 zou moeten stoppen.[5] Ontbossing nam echter verder toe in plaats van af.
In 2021 beloofden 143 landen, waaronder Brazilië, op de COP26 in Glasgow nogmaals plechtig dat ontbossing in 2030 tot stilstand dient te worden gebracht.[6] In de praktijk steeg ontbossing wereldwijd alleen maar verder.[7]
Maakt een jaar extra doorgaan met ontbossen zoveel uit? Ja: uitstel van de EUDR met een jaar betekent dat zo’n 32.375 hectare bos per dag zou verdwijnen, wat neer zou komen op 15% van de wereldwijde CO2-emissies.[8] Dat is funest voor mens en natuur, juist op een moment waarop we op koers liggen om de Parijs-doelstelling van maximaal plus 1,5 / 2 graden Celsius flink te overschrijden.[9] We zouden dus méér in plaats van minder moeten doen tegen klimaatverandering.
De urgentie is ook zeer hoog doordat de schade door ontbossing inmiddels zo groot is dat kantelpunten optreden. Zo stoot het Amazonegebied, dat voor meer dan 30% is aangetast of verdwenen, al een paar jaren meer CO2 uit dan het opneemt.[10] Maar ook Europese bossen in Tsjechië en Finland zorgen inmiddels voor meer uitstoot dan opname van CO2.[11] Daardoor wordt klimaatverandering verder aangezwengeld, wat bossen verder aantast en het behalen van klimaatdoelstellingen nog moeilijker maakt. Zoals een expert in dit verband aangaf: ‘The 2030 goal is not just nice to have, it’s essential for maintaining a livable climate for humanity’[12]
Daar komt dan nog bij dat bossen essentieel zijn voor het behoud van biodiversiteit. Onder het Biodiversiteitsverdrag uit 1992 werd afgesproken om biodiversiteit te beschermen. Dat wil nog niet zo lukken. Onlangs werd bekend dat tussen 1970 en 2020 de omvang van populaties in het wild gemiddeld met 73% is afgenomen.[13] Eind 2022 spraken de partijen bij het Biodiversiteitsverdrag af om dringend actie te ondernemen om uiterlijk in 2030 het verlies aan biodiversiteit te stoppen en terug te draaien, om de natuur op weg te helpen naar herstel ten behoeve van mens en planeet door biodiversiteit te behouden en duurzaam te gebruiken.[14] Ook om die reden is uitstel van invoeren van de EUDR-verplichtingen funest.
Rechtszekerheid
Over rechtszekerheid en milieubescherming deed het Hof van Justitie van de Europese Unie eerder dit jaar een belangrijke uitspraak. In een zaak over het toelaten van een pesticide dat gevaarlijk voor bijen is zei dat Hof dat het rechtszekerheidsbeginsel moet worden afgewogen tegen het voorzorgsbeginsel en het beginsel dat de EU een hoog niveau van bescherming van de gezondheid van mens en dier en van het milieu dient te waarborgen.[15] Bij de EUDR kan net zo worden bekeken in hoeverre de rechtszekerheid bij uitstel gebaat is en hoe zich dat belang verhoudt tot de extra schade die er door zal ontstaan.
Dat de EUDR er aan zat te komen was al jaren duidelijk.[16] Grote bedrijven hadden na vaststelling van de EUDR vervolgens nog meer dan anderhalf jaar om zich voor te bereiden, terwijl kleinere bedrijven daarvoor meer dan twee jaar de tijd kregen. Dat is zelfs voor ingewikkelde EUDR-regels niet onredelijk. Wat nog wel ontbrak waren de richtsnoeren, die nadere uitleg geven over de vastgestelde regels. Die werden op 2 oktober jl. gepresenteerd door de Commissie,[17] wat laat is, maar niet te laat voor grote bedrijven die zo nog drie maanden hebben om te bezien of hun voorbereidingen nadere aanpassing behoeven.
Wat nog steeds ontbreekt is de indeling van landen en regio’s in hoog, standaard of laag risico op ontbossing (benchmarking). De deadline daarvoor is nu nog 30 december 2024 – wat nogal laat is omdat bedrijven van tevoren zouden moeten weten welk regime voor hen gaat gelden.[18] De Commissie stelt voor om deze lijst uiterlijk op 30 juni 2025 te presenteren. Zolang die lijst niet af is zijn álle landen echter ingedeeld op het standaardrisico-niveau.[19] Dat is niet ideaal, maar ook niet onoverkomelijk.
De rechtszekerheid is al met al dus slechts een beetje geholpen met het jaar uitstel. Overigens gaat uitstel ook gepaard met aantasting van de rechtszekerheid volgens Nederland. Dat komt omdat veel bedrijven geïnvesteerd hebben om tijdig aan de verordening te voldoen; die worden door het uitstel benadeeld, en omdat plotseling uitstel ‘afbreuk doet aan de rechtszekerheid van particulieren en bedrijven, die op een voorspelbare overheid willen kunnen rekenen’.[20]
De hierboven besproken nadelen van een jaar uitstel zijn dus beduidend groter dan de voordelen van een jaar uitstel. Het Europees Parlement doet er dus goed aan om het voorstel niet aan te nemen, maar zal dat helaas waarschijnlijk wel doen.
Auteur: Wybe Douma, werkzaam bij European Environmental Law Consultancy en lid van de VMR werkgroep Mondiale duurzaamheid en recht, november 2024
[1] Verordening (EU) 2023/1115 betreffende het op de markt van de Unie aanbieden en de uitvoer uit de Unie van bepaalde grondstoffen en producten die met ontbossing en bosdegradatie verband houden, en tot intrekking van Verordening (EU) nr. 995/2010, PB L 150 van 9.6.2023, blz. 206–247. Deze verordening wordt ook wel de EU-Bossenwet genoemd en heet in het Engels de EU Deforestation-Free Products Regulation (EUDR).
[2] Europese Commissie, Commissie versterkt steun voor uitvoering van EU-ontbossingsverordening en stelt uitvoeringsdatum op verzoek van mondiale partners met 12 maanden uit, Persbericht 2 oktober 2024; en Voorstel voor een Verordening tot wijziging van Verordening (EU) 2023/1115 wat betreft de bepalingen betreffende de datum van toepassing, COM(2024) 452 final.
[3] Nederland stemde ook in, onder meer omdat naast Nederland alleen Spanje en Denemarken zich hadden uitgesproken voor het vasthouden aan de oorspronkelijke datum en er dus naar verwachting geen blokkerende minderheid zou kunnen worden bereikt (Beslisnota bij Kamerbrief Nederlandse positie uitstel toepassingsdatum EU-verordening ontbossingsvrije producten, 8 oktober 2024).
[4] Marleen Velthuis, Europese Commissie wil Ontbossingverordening (EUDR) met één jaar uitstellen, VMR-blog 3 oktober 2024.
[5] Zie New York Declaration on Forests, Climate Summit 2014.
[6] World Leaders Declaration on Forests and Land Use, Glasgow, 2 november 2021.
[7] In 2023 verdween 6,37 miljoen hectare bos wereldwijd, een tekort van 45% om het doel voor dat jaar te bereiken op weg naar 2030. Bron: Forest Declaration Assessment Partners, 2024 Forest Declaration Assessment. Forests under fire: tracking progress on 2030 forest goals, Climate Focus, 2024.
[8] J. Rankin, Former EU environment chief hits out at plans to delay anti-deforestation law, The Guardian 3 oktober 2024,
[9] Om de doelstellingen te behalen, moet de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met ongeveer 43% en tegen 2035 met 60% worden teruggebracht ten opzichte van het niveau van 2019. Het doel is om in 2050 netto nul CO2-uitstoot te bereiken. Zie VN, Wereldwijde voorraadrapporten benadrukken de dringende noodzaak van versnelde actie om klimaatdoelstellingen te bereiken, 2024.
[10] D. Carrington, Amazon rainforest now emitting more CO2 than it absorbs, The Guardian 14 juli 2021. Het gaat om maar liefst 1 miljard ton CO2 per jaar aan CO2-uitstoot.
[11] Romy de Weert, Europese bossen lijden onder klimaatverandering, Change Inc., 12 december 2022.
[12] Aldus Erin Matson (Climate Focus) in : G. Gustin, Most Countries are Falling Short of Their Promises to Stop Cutting Down the World’s Trees, Inside Climate News, 23 oktober 2023.
[13] WWF, Living Planet Report 2024.
[14] CBD COP, Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework, 19 december 2022.
[15] HvJ EU 25 april 2024, PAN Europe t Ctgb, zaak C‑308/22, ECLI:EU:C:2024:350. Mijn annotatie bij deze zaak zal later in 2024 verschijnen in Jurisprudentie milieurecht.
[16] Het EUDR-voorstel COM(2021)706 def. werd op 17 november 2021 gepresenteerd. De Europese Commissie maakte in 2019 al bekend regels inzake ontbossingsvrije producten te overwegen, in 2020 vonden er uitgebreide consultaties plaats.
[17] C(2024) 7027 final en Annex.
[18] W.Th. Douma, Vervanging van de EU-Houtverordening door de EU-Verordening ontbossingsvrije producten: van de regen in de drup?, in: J. Bazelmans a.o., Duurzame handelsketens en het recht: een decennium later, VMR 2024, p. 107-130, p. 115.
[19] Ingevolge artikel 29 lid 2 EUDR.
[20] Beslisnota van 8 oktober 2024.