VMR blokje




Kennis­netwerk voor milieu-, water- en natuur­beschermings­recht 

Ontneem incidentrapportages niet hun toegevoegde waarde

Geplaatst op 03-03-2021  -  Categorie: Columns wg Milieucriminaliteit  -  Auteur: Monique van der Linden

Incidenten zijn helaas onvermijdelijk. Wat wel kan, is daar maximaal van leren. Als bedrijven zich geconfronteerd zien met een incident – dat kan variëren van een (relatief) onschuldig voorval tot een lozing waarbij een vergunningvoorschrift is overtreden tot een dodelijk arbeidsongeval – wordt daar al snel intern onderzoek naar gedaan. Verplicht dan wel onverplicht. Bedrijven beogen daarmee te leren van het betreffende incident en herhaling van soortgelijke situaties in de toekomst zoveel als redelijkerwijs mogelijk te voorkomen. Dit lijkt mij in alle gevallen nastrevenswaardig. Een zichtbare tendens waarbij de toegevoegde waarde van deze incidentrapportages onder druk komt te staan, baart mij echter zorgen. Zowel in het punitief bestuursrecht, als in het strafrecht worden deze door bedrijven opgestelde incidentrapportages namelijk steeds vaker tegen de betreffende bedrijven gebruikt, dan wel tegen hun werknemers. De "root cause analysis", oftewel de interne oorzakenanalyse, is in sommige gevallen zelfs hét kerndocument in het strafdossier. Voor het bewijs wordt vaak dankbaar gebruik gemaakt van de voortschrijdende inzichten en de op die basis geformuleerde aanbevelingen. Met "the benefit of hindsight" wordt zo al snel een schending van een van de vele zorgplichtbepalingen geconstrueerd. Daarbij dreigt echter uit het oog te worden verloren dat deze aanbevelingen pas ná het incident op basis van onderzoek zijn gedaan. Los daarvan, worden incidentrapportages zo voor een ander doel gebruikt dan waarvoor zij zijn opgesteld. Voor waardevol incidentenonderzoek is noodzakelijk dat betrokken werknemers zich vrij voelen om hun verhaal te doen. In diezelfde ideale wereld bevatten incidentrapportages alle geleerde lessen en wordt daarin maximale transparantie betracht. Dat zou de insteek moeten zijn. De situatie die nu dreigt te ontstaan, is echter een situatie waarbij het bedrijf onderzoek doet en opsporingsinstanties het daaropvolgende rapport onder dwang (veelal onder verwijzing naar de medewerkingsplicht uit de Wet op de Economische Delicten) opvragen om deze vervolgens in belastende zin tegen de onderneming dan wel haar werknemers te gebruiken. De cruciale waarborgen die in een strafrechtelijk onderzoek gelden, ontbreken echter in een intern incidentenonderzoek. Dat is niet alleen vanuit juridisch perspectief problematisch, maar ook zorgelijk voor wat betreft de gevolgen die dit kan hebben voor toekomstig incidentenonderzoek. Het Hof Den Haag oordeelde eerder dat het gebruik tot het bewijs van een incidentrapportage in strijd was met het zwijgrecht en het recht om jezelf niet te hoeven belasten (het nemo tenetur-beginsel). Het Openbaar Ministerie had het betreffende rapport dan ook niet mogen vorderen. De vraag is dan ook gerechtvaardigd of de zichtbare tendens juridisch überhaupt wel houdbaar is. Daarbij is het risico reëel dat bedrijven zich genoodzaakt zullen zien meer terughoudendheid te betrachten in het onderzoek en de rapportage daarover. Zij zullen niet alleen hun eigen belangen, maar ook de belangen van de daarbij betrokken medewerkers willen beschermen. De Stichting Maatschappij en Veiligheid pleitte in dit kader al voor een Kaderwet Onafhankelijk Onderzoek. In navolging van de introductie van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) zou meer onafhankelijk onderzoek verricht moeten kunnen worden met het enkele doel de veiligheid te bevorderen en dus zonder dat de onderzoeksbevindingen gebruikt mogen worden voor het bewijs. Dat zou zeker een stap in de goede richting zijn. Principieel is het aan de opsporingsinstanties om onafhankelijk en op eigen kracht bewijsmateriaal te verzamelen. De betrokken inspectie- of opsporingsdienst heeft de door het bedrijf opgestelde incidentrapportage daar niet voor nodig. Naar mijn overtuiging zouden we dan ook nog een stap verder moeten gaan door incidentrapportages in het geheel niet (meer) in belastende zin als bewijs toe te laten in een punitieve bestuursrechtelijke dan wel een strafrechtelijke procedure. Dat lijkt in ieders belang.

 

Monique van der Linden, advocaat bij Stibbe