VMR blokje




Kennis­netwerk voor milieu-, water- en natuur­beschermings­recht 

Handhaving milieucriminaliteit: kordaat & op maat

Geplaatst op 02-02-2022  -  Categorie: Columns wg Milieucriminaliteit  -  Auteur: Oda Essens

Vrijwel alle milieucriminaliteit levert financieel gewin op.[1] Met het overtreden van omgevingsrechtelijke regels verkrijgt een overtreder immers financiële voordelen ten opzichte van degene die zich wel aan de regels houdt. Een overtreder kan zo kosten besparen of zelfs winst maken. Een voorbeeld hiervan is het niet toepassen van verplichte filters in de afvoerpijp van een installatie of het zich illegaal ontdoen van afval dat eigenlijk via kostbare afvalverwerking moet worden opgeruimd. Sanctionering zou er op gericht moeten zijn de financiële positie van de overtreder terug te brengen naar de staat waarin deze zou zijn geweest als er sprake was geweest van naleving. Ik acht het een cruciaal onderdeel van een effectieve handhaving om een overtreder de voordelen van een overtreding te kunnen afnemen. Het zou namelijk niet goedkoper moeten zijn om de wet te overtreden, dan om die na te leven: it should not be cheaper to offend, than to comply.[2] Wanneer het goedkoper is om de wet te overtreden (of dit meer oplevert) dan om deze na te leven, zal een overtreding een calculated risk kunnen zijn voor normadressaten.

Het afnemen van wederrechtelijk verkregen voordeel draagt bij aan de generale en speciale preventieve werking van de handhaving ten aanzien van overtreders, hun verantwoordelijkheid voor overtredingen en voor de schade die ze daarmee toebrengen aan de fysieke leefomgeving en aan het aanzien van wet- en regelgeving.[3] Het afnemen van wederrechtelijk verkregen voordeel, voorkomt, bovendien, dat een eerste overtreding ‘gratis’ is en dat er oneerlijke concurrentie (of behandeling) optreedt tussen overtreders en degenen die de wet wel naleven.

De afneming van wederrechtelijk verkregen voordeel van overtreders is momenteel alleen mogelijk als bijkomende sanctie in een strafrechtelijke procedure. De afneming zou, in mijn ogen, een standaardonderdeel moeten zijn van elke handhavingsactie door de bestuursrechtelijke én strafrechtelijke handhavingsinstanties ten aanzien van overtredingen. Dit kan als onderdeel van bestaande sancties, bijvoorbeeld als onderdeel van financiële sancties, zoals de bestuurlijke en de strafrechtelijke boete en de bestuurlijke en strafrechtelijke strafbeschikking, en als afzonderlijke sanctie, bijvoorbeeld naast een last onder dwangsom.

Bovenstaande aanbeveling maakt deel uit van mijn algemenere pleidooi voor sancties op maat, ten behoeve van een effectieve en afschrikwekkende handhaving.[4] Dit betekent dat de wetgever en de handhavingsinstanties sancties moeten toesnijden op de kenmerken van de overtreding, de overtreder en de schade.[5] Een ander voorstel voor verbetering van het sanctiestelsel in het kader van sancties op maat is dat sancties moeten worden gerelateerd aan de vermogenspositie van de overtreder. Dit zorgt ervoor dat sancties in een concreet geval economische impact hebben op de overtreder en daarmee aan overredende kracht winnen. Deze impact is veel gerichter dan wanneer boetes in algemene zin hoger worden vastgesteld. Zulk maatwerk komt de effectieve handhaving van milieucriminaliteit ten goede.

Oda Essens is onderzoeker op het terrein van de effectieve publiekrechtelijke handhaving van het omgevingsrecht. In 2019 publiceerde zij haar boek over effectieve publiekrechtelijke handhaving van het omgevingsrecht vanuit het oogpunt van de Europese normen voor de handhaving, waarin zij aanbevelingen doet voor de borging van een effectieve handhavingsorganisatie en effectieve bestuursrechtelijke en strafrechtelijke sancties in Nederland, Engeland en Duitsland. Daarnaast is zij senior legal counsel bij de Autoriteit Consument en Markt.

----------------------------------------------------------------------------

[1] Zie ook het Dreigingsbeeld Milieucriminaliteit 2021, p. 6.

[2] Ik doel op ‘goedkoper’ in brede zin, oftewel het overtreden van de wet moet niet goedkoper zijn en ook niet meer opleveren dan naleving. Zie O.F. Essens, in Tijdschrift voor Omgevingsrecht 2021 nr. 3, p. 95-106.  Uitgebreider: O.F. Essens, Operationalising effective public enforcement of environmental law in the European Union; with a focus on England, Germany and the Netherlands 2019, p. 183 en p. 531 (beschikbaar via auteur: stuurt u een mail aan info@milieurecht.nl).

[3] Essens 2019, p. 65.

[4] Zie Essens 2019, p. 49-70 en Essens 2021, p. 96 e.v.

[5] Voor een uitgebreide uiteenzetting van de kenmerken van de overtreding, overtreder en de schade, zie Essens 2019, p. 59-63 en Essens 2021, p. 99-100.