Nog lang niet alle multinationals met hoofdkantoren in Amsterdam, London, of New York passen bij hun activiteiten in ontwikkelingslanden de milieunormen toe die bij ons gebruikelijk zijn. Duurzaam, of maatschappelijk verantwoord, ondernemen wordt weliswaar breed uitgemeten op de website van ieder zichzelf respecterend bedrijf, de praktijk laat nog wel wat te wensen over. De vraag is of westerse overheden niet de verantwoordelijkheid hebben hier iets aan te doen. In Australië, Canada en het Verenigd Koninkrijk zijn wetsvoorstellen ingediend met als doel bedrijven met een hoofdkantoor in het betreffende land aan zekere minimumnormen te binden op het terrein van milieu en mensenrechten bij hun activiteiten ‘over zee’. Geen van deze wetsvoorstellen heeft het gehaald... Daarmee moet de rechter zaken die door de slachtoffers bij hem worden neergelegd enorme omwegen behandelen. In eigen land hebben we recentelijk in de Trafigura- en de Shell Nigeria-zaken gezien dat de rechter doet wat hij kan, maar beperkt is in zijn bewegingsruimte. De huidige verantwoordelijke bewindslieden (de ministers van buitenlandse handel & ontwikkelingssamenwerking en van economische zaken) zijn het Nederlandse mvo-beleid aan het intensiveren, wat toe te juichen is. Zelfregulering blijft echter de ruggengraat van dat beleid, waarbij moet worden gezegd dat ons land daar ook wel een goede infrastructuur voor heeft, bijvoorbeeld dankzij een sterk OESO National Contact Point waar slachtoffers terecht kunnen met hun klachten.
Toch is mijn ervaring na meer dan vijftien jaar onderzoek naar mvo dat dit niet toereikend is. Bedrijven blijven zich verschuilen achter hun lokale dochteronderneming, jaarverslagen geven een te rooskleurig beeld. Zelfregulering werkt pas echt goed als er een stok achter de deur is, liefst een stok in handen van de rechter die slachtoffers serieus neemt en hen een juridisch afdwingbare vorm van genoegdoening kan toekennen als het dan, ondanks alle goede bedoelingen, toch nog een keer is misgegaan.
Jonathan Verschuren is hoogleraar internationaal en Europees milieurecht aan de Universiteit van Tilburg. Hij is de dagvoorzitter tijdens de VMR Themamiddag van 26 september 2014 over 'Duurzame handel in juridisch perspectief'. De werkgroep mondiale duurzaamheid en recht heeft hem gevraagd om als gastauteur een column te schrijven.