Op 24 mei 2024 stemde de Europese Raad[1] in met de Europese Richtlijn over internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (Corporate Sustainability Due Diligence Directive, CSDDD).[2] Het Europees Parlement stemde eerder al voor.[3] De CSDDD - ook wel de anti-wegkijkwet genoemd - verplicht grote bedrijven om verantwoordelijkheid te nemen voor mensen- en arbeidsrechtenschendingen en milieuvervuiling in hun mondiale ketens. Ook dienen deze bedrijven een klimaatplan in lijn met het Parijsakkoord op te stellen en uit te voeren. De CSDDD kwam na een lang en slopend proces tot stand. In dit blog worden enkele kernonderdelen kort uitgelicht.
Slopend proces
In februari 2022 publiceerde de Europese Commissie het CSDDD-voorstel. Een jaar eerder was door het Europees Parlement, onder leiding van Europarlementariër Lara Wolters, een resolutie aangenomen met aanbevelingen aan de Commissie voor zo’n EU-richtlijn. Vervolgens kwamen zowel de Europese Raad (op basis van input van de lidstaten) als het Europese Parlement met hun standpunt op het Commissievoorstel en werden amendementen voorgesteld. Najaar 2024 vond de trialoog tussen Commissie, Raad en Parlement plaats en op in december werd er een akkoord bereikt.[4] Echter, dat akkoord werd binnen enkele weken opengebroken en steeds verder afgezwakt.
Doel wetgeving
Het doel van deze Richtlijn is het bevorderen van duurzaam en verantwoord ondernemen met betrekking tot de activiteiten van bedrijven en hun mondiale waardeketens. Het instrument hiervoor is het uitvoeren van due diligence. Hoewel de CSDDD afwijkt van de UN Guiding Principles on business and human rights[5] en de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen[6] fungeren deze wel als basis voor de Richtlijn.[7]
Scope: enkel grote bedrijven
De CSDDD is van toepassing op in de EU gevestigde bedrijven en moedermaatschappijen van groepen met meer dan 1000 werknemers en een wereldwijde omzet van meer dan 450 miljoen euro en op bedrijven buiten de EU en moedermaatschappijen van een groep met een gelijkwaardige omzet in de EU. Uit een eerste inventarisatie volgt dat ongeveer 5400 EU bedrijven onder de scope valt en ongeveer 475 Nederlandse bedrijven.[8]
Due diligence plicht (art 4)
De Richtlijn maakt onderscheid tussen een due diligenceplicht gericht op mensenrechten en milieu impacts (enkel die genoemd staan op de Annex bij de CSDDD) en een Klimaatplanplicht. Due diligence is een doorlopend proces dat bedrijven helpt risico's op het gebied van mensenrechten en milieu in hun waardeketen in kaart te brengen en vervolgens te voorkomen, te beperken of te stoppen, te herstellen en daar verantwoording over af te leggen. De CSDDD volgt de zes stappen van due diligence uit de OESO Richtlijnen, maar vult deze beperkter in.
Een beperking met grote consequenties is dat het bij de CSDDD niet om de hele waardeketen gaat, maar om de activiteitenketen (chain of activities), een nieuw begrip geïntroduceerd door de Raad. De activiteitenketen betreft de eigen activiteiten van bedrijven (en van hun dochters) en hun zakenpartners (direct /indirect) in de activiteitenketen. Het gaat voornamelijk om activiteiten van de upstream zakenpartners (toeleveranciers) van een onderneming die verband houden met de productie van goederen of de verrichting van diensten door die onderneming, met inbegrip van het ontwerp, de winning, het betrekken, de vervaardiging, het vervoer, de opslag en de levering van grondstoffen, producten of onderdelen van producten en de ontwikkeling van het product of de dienst. De verkoop, het gebruik of afvoer van producten valt erbuiten. Met betrekking tot de activiteiten van de downstream zakenpartners (afnemers van producten), betreft het alleen de activiteiten die verband houden met de distributie, het vervoer en de opslag van een product van die onderneming, indien de zakenpartners (directe/indirect) deze activiteiten voor of namens de onderneming uitvoeren. Hieruit volgt dat de due diligenceplicht maar beperkt van toepassing is op bijvoorbeeld financiële instellingen en consultants. Een andere grote beperking is dat de due diligenceplicht zich enkel richt op de mensenrechten- en milieubepalingen die op de Annex behorende bij de CSDDD staan.
Klimaatplanplicht (art 15)
Alle bedrijven die onder scope vallen (dus ook financiële instellingen) moeten een klimaatplan opstellen en uitvoeren (‘adopt and put into effect’) om te verzekeren dat het businessmodel en strategie verenigbaar zijn met de 1.5 °C van het Parijsakkoord en de Europese Klimaatwet. Dat plan moet (absolute) emissiereductiedoelen bevatten voor 2030 (en in stappen van vijf jaar tot en met 2050) gebaseerd op ‘conclusive scientific evidence’ (zie nader in recital 50) en gericht zijn op scope 1, 2 en 3.
Bestuursrechtelijke handhaving (art 18)
Iedere lidstaat wijst een toezichthouder aan die belast is met toezicht en handhaving mbt nalaving van de due diligence verplichting en at least the adoption and design van een klimaatplan. Deze toezichthouders kunnen onderzoek uitvoeren op eigen initiatief (art 18) of na indienen ‘substantiated concerns’ (art 19) door natuurlijke of rechtspersonen. Zij krijgen de bevoegdheid om handelingen te gelasten of gedragingen te staken, voorlopige maatregelen te nemen en om administratieve boetes op te leggen tot 5% van de omzet van een onderneming. Rechtsmiddelen en bevoegdheden zijn overeenkomstig nationaal recht.
Civielrechtelijke aansprakelijkheid (art 22)
Benadeelden (evt bijgestaan door vakbond of maatschappelijke organisatie) hebben de mogelijkheid een civiele procedure te starten tegen bedrijven indien deze verwijtbaar hebben gehandeld bij het voorkomen en beëindigen van impacts, inclusief impacts van zakenpartners in de activiteitenketen van het bedrijf en als gevolg van dit falen schade is ontstaan voor een natuurlijk of rechtspersoon. Het gaat hier om impacts op mensenrechten en milieu (Annex). Een bedrijf is niet aansprakelijk als de schade alleen is veroorzaakt door een zakenpartner in de activiteitenketen.
Inwerkingtreding en implementatie
De CSDDD is nog maar het begin: effectieve implementatie is cruciaal. De Richtlijn moet binnen twee jaar na inwerkingtreding in de lidstaten worden geïmplementeerd. (In Nederland ligt er al een initiatiefwetsvoorstel[9] dus dat zou als basis kunnen dienen). Vervolgens is hij gefaseerd van toepassing, eerst op de grootste bedrijven en vervolgens in 2029 op alle bedrijven die onder de scope vallen.
Daarnaast is de CSDDD een belangrijke stap richting een internationaal verdrag waarover sinds 2014 wordt onderhandeld: de UN Binding Treaty on Transnational Corporations and Human Rights.[10] Tot nu toe onderhandelt de EU nog niet mee. De strategie was om eerst met eigen EU-wetgeving te komen en die in te zetten als input voor het VN-proces. Nu de CSDDD er ligt, is de hoop gevestigd dat de EU komende onderhandelingsronde eind oktober in Geneve actief meeonderhandelt. Want nationale, EU- en internationale wetgeving moeten elkaar versterken en aanvullen om de mensenrechten, het milieu en klimaat daadwerkelijk te beschermen.
Auteur: Janneke Bazelmans is lid van de werkgroep Mondiale duurzaamheid en recht en werkzaam bij Milieudefensie waar zij zich focust op corporate accountability. Zij schrijft op persoonlijke titel.
[1] Https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/05/24/corporate-sustainability-due-diligence-council-gives-its-final-approval/
[2] Laatste versie https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-6145-2024-INIT/en/pdf
[3] https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2024-0329_EN.html
[4] https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/12/14/corporate-sustainability-due-diligence-council-and-parliament-strike-deal-to-protect-environment-and-human-rights/
[5] UN Guiding Principles on business and human rights, https://www.ohchr.org/Documents/Publications/GuidingPrinciplesBusinessHR_EN.pdf
[6] The OECD Guidelines for Multinational Enterprises (update 2023), http://mneguidelines.oecd.org/guidelines/
[7] Zie voor een analyse mijn bijdrage “Business detox: waardeketens zuiveren van misstanden via due diligence” in de VMR bundel Duurzame handelsketens en het recht: een decennium later, Reeksnr: 2024, https://www.milieurecht.nl/publicatie/127/duurzame-handelsketens-en-het-recht-een-decennium-later
[8] https://www.euractiv.com/section/economic-governance/news/scope-of-eu-supply-chain-rules-cut-by-70-ahead-of-key-friday-vote/
[9] https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/wetsvoorstellen/detail?id=2021Z04465&dossier=35761
[10] https://www.ohchr.org/en/hr-bodies/hrc/wg-trans-corp/igwg-on-tnc